Telif hakkı ve ihlali nedir?
Tamam diyelim telif hakkı almak ihtiyacınız yok, kitap yazmayacak, film çekmeyeceksiniz ama bir mp3 indirdiğinizde, yahut internet görsellerinden bir resim kullandığınızda, ya da kötü niyetli ve ticari beklentili olmasanız da kaynak göstermeden bir makaleyi kullanıp sahiplendiğinizde bile bir telif hakkını ihlal ediyor olabilirsiniz. Sonuçları ve cezası düşünülürse sıkıntılı bir durum. O halde okuyalım, öğrenelim. Bence.
Telif hakkı, bir kişi ya da kişilerin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ya da kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklara denir. Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Kişi veya kişilerin, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğmaktadır. Bununla birlikte eser sahibi isterse ülkenin ilgili tescil birimlerinde (Türkiye’de Noter veya Kültür Turizm Bakanlığı) isteğe bağlı olarak kayıt ve tescil yaptırır. Telif hakkı, özgün yaratıcıların eserlerinin orijinalliğini koruyan bir tür fikri mülkiyettir. Bu hakkın içerisine tablolar, fotoğraflar, kitaplar, müzikler, videolar, filmler, mimari eserler, heykeller girebilmektedir. Bu hak, özgün yaratıcıların hukuki olarak korunmaları açısından oldukça önemlidir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, eser sahibinin manevi ve mali haklarına karşı tecavüzlerde; Ceza davaları ve Hukuk davaları olmak üzere temel olarak iki farklı başvuru yolu öngörmüştür.
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan hukuk davaları da dörde ayrılabilir;
Tecavüzün ref’i (giderimi) davası: var olan ve halen devam etmekte olan bir tecavüze karşı, tecavüzün sona erdirilmesi talebiyle açılan davadır.
Tecavüzün meni (önlenmesi) davası: henüz gerçekleşmemiş fakat gerçekleşmesi kuvvetle muhtemel bir tecavüzün önlenmesi talep edilmektedir.
Tespit Davası: Eser üzerindeki mali ve manevi hakların ihlalinin bulunup bulunmadığı yönünde hukuki yararı olan herkes genel hükümler uyarınca tespit davası açabilir. Dava sonunda verilen tespit kararı, davanın tarafları bakımından kesin hüküm ifade eder.
Maddi ve manevi tazminat davasıdır.
Telif hakları, genel olarak belli bir süre için geçerli olur. Telif Hakkı simgesi, çember içinde bir “C” harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir. C sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın; orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir.
Telif hakları, kapsamının genişliği ve konuya ilişkin farklı yaklaşımlar nedeniyle diğer Fikri Mülkiyet Haklarına göre dünya çapında en az uyumlaştırılmış alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle de ülkeler arasında benzer konularda uygulama farklılıkları bulunmaktadır.
Ülkemizde telif hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) kapsamında korunmakla birlikte herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar arasında yer almaktadır.
Telif Hakkı Nasıl Alınır?
Telif hakları, tescil edilmeseler dahi yasal olarak koruma altındadır. Bir diğer ifade ile, tescile gerek kalmaksızın bir eser yayımlandığı andan itibaren korunması gereken statüye kavuşur. Bununla birlikte ileride çıkabilecek uyuşmazlıklarda ispat kolaylığı sağlamak amacıyla isteğe bağlı olarak telif başvurusu yapılarak tescil sağlanabilmektedir. Tescil başvurusu esnasında gerekli bilgi ve belgeler ve başvuru prosedürü Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik m. 7 hükmünde yer almaktadır.
Telif Alma Ücreti Ne Kadardır?
Bu ücret, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilmiştir. Bahsi geçen kanun hükmüne göre telif ücreti 1000 ile 5000 arasında değişen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutar olarak belirlenmektedir.
Telif Hakkı Süresi Nedir?
Telif hakkı süreleri genellikle belirli bir süre için geçerlidir. Bu süre işin türüne, çalışmanın bir fert ya da şirket tarafından oluşturulup oluşturulmadığına, aleniyet kazanıp kazanmadığına ve diğer bazı değişkenlere bağlı olabilmektedir. Ülkemizde telif haklarının korunma süresi eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl olarak düzenlenmiştir.
Telif Hakkı Sahibinin Hakları Nelerdir?
Telif hakkı sahiplerine Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca maddi ve manevi haklar olmak üzere 2 sınıf hak tanınmıştır. Bu kanun kapsamında tanınan maddi haklar şu şekildedir:
İşleme hakkı.
Çoğaltma hakkı.
Yayma hakkı.
Temsil hakkı.
İşaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı.
Pay ve takip hakkı.
Manevi haklar ise şunlardır:
Umuma arz etme, yayma.
Adın belirtilmesi.
Eserde değişiklik yapılması menetme.
Telif Hakkı İhlali Nedir?
Telif hakkı sahibinin izni ve bilgisi olmaksızın, eserinin kopyalanması, çoğaltılması, dağıtılması ya da izin gerektirecek şekilde görüntülenmesi, bazı çalışmalarda kullanılmasına telif hakkı ihlali olarak adlandırılmaktadır. Şu durumlarda telif hakkı ihlalinden söz edilir:
Telif hakkına sahip bir eserin izinsiz çoğaltılması
Telifi olan eserin izinsiz değiştirilmesi
Telifi olan eserin izinsiz dağıtılması
Telifi olan eserin izinsiz umuma sunulması
Başkasına ait olan eseri kendi eseriymiş gibi adlandırma
Eser ve eserin telifine ilişkin eksik, yanıltıcı ya da aldatıcı bilgi verme
Telifi olan eserin izinsiz iletilmesi, kiralanması satılması, gösterimi.
Telif Hakkı İhlalinde Açılabilecek Davalar Nelerdir?
Telif hakkı ihlali durumunda, eser sahibi FSEK m.71 gereği suç duyurusunda bulunabileceği gibi hukuk davası da açabilmektedir. Bu kapsamda açılabilecek hukuk davaları şu şekildedir:
Tecavüzün Ref’i Davası: Burada dikkat edilmesi gereken; davanın açılabilmesi için ihlal eyleminin yahut hukuki sonuçlarının devam ediyor olmasıdır. Bu davada amaç başlamış olan tecavüz eyleminin durdurularak hak sahibinin daha fazla hak kaybına uğramasının önüne geçmektir.
Tecavüzün Men’i Davası: Mali veya manevi haklarında tecavüz tehlikesine maruz kalan eser sahibi muhtemel tecavüzün önlenmesini dava edebilir. Bu dava, sadece gerçekleşmiş değil, gerçekleşme tehlikesi bulunan ihlal eylemlerinin engellenmesi amacıyla da açılabilir.
Tespit Davası: Eser üzerindeki mali ve manevi hakların ihlalinin bulunup bulunmadığı yönünde hukuki yararı olan herkes genel hükümler uyarınca tespit davası açabilir. Dava sonunda verilen tespit kararı, davanın tarafları bakımından kesin hüküm ifade eder.
Maddi Tazminat Davası: Eseri, hak sahiplerinden izin almaksızın işleyen, çoğaltan, çoğaltılmış nüshaları yayan, temsil eden veya her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletenlere karşı tazminat davası açılabilmektedir. Bu kapsamda, hak sahipleri, ihlal fiilini gerçekleştiren kimselerden aralarında sözleşme yapılsa idi kararlaştırılabilecek bedelin yahut sözleşme yapılmış olması halinde isteyebileceği bedelin veya FSEK hükümleri uyarınca tespit edilecek rayiç bedelin en çok üç kat fazlasını isteyebilir.
Manevi Tazminat Davası: FSEK hükümleri uyarınca manevi hakları zarara uğrayan eser sahibi, tecavüz eylemini gerçekleştirene karşı manevi tazminat davası açabilir. Bunun için eser üzerindeki manevi hakların ihlali niteliğinde hukuka aykırı bir eylemin varlığı gerekir. Burada ihlal eylemini gerçekleştiren kişinin kusurlu olup olmadığına bakılmaz. Manevi tazminat miktarı, ihlalin önemine, ihlali gerçekleştiren kişinin maddi olanaklarına göre değişiklik gösterir.
Öte yandan, suç duyurusunda bulunması neticesinde koruma altına alınan fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal eden kimse hakkında yapılacak ceza yargılamasında şu fiilleri neticesinde 1 ile 5 yıl arasında hapis yahut adli para cezası ile cezalandırılır:
Eseri, hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işlemek, temsil etmek, çoğaltmak, değiştirmek, dağıtmak, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletmek, yayımlamak (bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezası)
Hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz etmek, satmak, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yaymak, ticarî amaçla satın almak, ithal veya ihraç etmek, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulundurmak ya da depolamak (bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası)
Başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koymak (altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası). (Bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak suretiyle işlenmesi hâlinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl olup, adlî para cezasına hükmolunamaz.)
Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunmak (altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası)
Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunmak (altı aya kadar hapis cezası)
Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak göstermek (altı aya kadar hapis cezası)
Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltmak, dağıtmak, yaymak veya yayımlamak (üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası)
Dipnot: Telif hakkına sahip bir resim, fikir veya müziği aynen alıp kullanmakla, kısmen veya değiştirerek kullanmak arasındaki farklar için daha detaylı sorgulama yapmak gerekir.